İl Özel İdareleri, Büyükşehir Belediyeleri ve Bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde, korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarıyla ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek, denetimlerini yapmak üzere koruma, uygulama ve denetim büroları kurulması 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 10. maddesinde hükme bağlanmıştır. Bu konuda 11 Haziran 2005 tarihinde bir yönetmelik çıkartılarak kısaca KUDEB olarak anılacak olan bu birimlerin kuruluş ve işleyiş esasları ayrıntıya kavuşturulmuştur.

KUDEB'ler, İl Özel İdarelerinde imar ile ilgili daire başkanlığı veya müdürlük, Büyükşehir Belediyelerinde imar daire başkanlığı veya yeni kurulacak daire başkanlığı, diğer belediyelerde ise imar müdürlüğü bünyesinde görev yapar.

Büyükşehir belediyeleri ile il özel idareleri herhangi bir başka organdan izin almadan KUDEB kurabilirler. İlçe belediyeleri ile diğer belediyeler Kültür ve Turizm Bakanlığına başvurarak talepte bulunurlar. Bakanlıkça, ilçedeki kültür varlıklarının yoğunluğu göz önüne alınarak belediyenin talebi değerlendirilir, uygun bulunursa izin verilir.

KUDEB'in faaliyete geçebilmesi için gerekli mekan ve uzman sağlandıktan sonra, ilgili idarece Bakanlığa bildirilir. KUDEB'lerde görevlendirilen uzmanlar üç ay süre ile ilgili Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünde staj yaparlar.

Staj bitiminden sonra KUDEB çalışmalarına fiilen başlanır. Başvurular, bu yönetmelik hükümlerine göre KUDEB'e yapılır.

KUDEB'lerde hizmetleri yürütmek üzere ilgili idarelerce yeterli personel ile gerekli araç ve gereç bulundurulur.

KUDEB uzmanlarının eksilmesi halinde yetki koruma bölge kurullarına geçer.

KUDEB’İN GÖREVLERİ

1. Taşınmaz kültür varlıklarında yapılacak olan tadilat ve tamirat uygulamaları öncesinde yapıyı incelemek ve yapılacak onarıma ilişkin koşulların belirtildiği onarım ön izin belgesini düzenlemek,
2. Taşınmaz kültür varlıkları, bunların koruma alanları ve sit alanlarında, tadilat ev tamiratların; özgün ve biçim ve malzemeye uygun olarak gerçekleştirilmesini denetlemek, uygun bulunanlara onarım uygunluk belgesi düzenlemek,
3. Tadilat ve tamirat kapsamında başlanılan onarımlarda esaslı onarım gereğinin saptanması durumunda onarımı durdurarak konuyu belgeleri ile koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek,
4. Taşınmaz kültür varlığı parseline bitişik parsellerde ve koruma alanlarında yer alan ve yürürlükteki yasal düzenlemelere göre ruhsatı bulunan tescilsiz taşınmazlardaki tadilat ve tamirat uygulamalarına, varsa koruma amaçlı imar planı koşulları da dikkate alınarak izin vermek ve denetlemek,
5. Koruma bölge kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planlarının plan hükümleri çerçevesinde uygulanmasını denetlemek,
6. Koruma bölge kurulları tarafından onaylanmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine ilişkin uygulamaları denetlemek, projesine uygun tamamlanan uygulamalar için kullanma izin belgesi düzenlemek,
7. Taşınmaz kültür varlıkları ile bunların korunma alanlarında koruma yüksek kurulunun ilke kararları, koruma bölge kurulu kararlarına aykırı ve ruhsatsız olarak yapılan inşaatlar ile koruma amaçlı imar planlarında, plana; sitlerde, sit şartlarına aykırı olarak inşa edilen yapılar hakkında imar mevzuatına göre gerekli işlemleri yapmak, uygulamayı durdurarak konuyu belgeleri ile koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek,
8. Tescilli kültür varlıklarının mail-i inhidam olmaları halinde can ve mal güvenliğinin sağlanması için gerekli işlemlerin yaparak durumu koruma bölge kurulu müdürlüğüne iletmek,
9. Maliki bulunduğu taşınmaz kültür varlığının onarımının gerçekleştiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapılacak mali yardımlar ile ilgili düzenlemeleri gerçekleştirmek,
10. Maliki bulunduğu taşınmaz kültür varlığının onarımını gerçekleştiremeyecek durumda olan maliklere ilgili idarelerce yapılacak teknik eleman yardımında doğrudan görev almak ya da bu görevi üstlenenleri denetlemek,
11. 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ve 3/5/1985 tarihli 3l94 sayılı İmar Kanununa aykırı uygulamaların tespiti halinde ilgili idareye ve cumhuriyet savcılığına bildirimde bulunmak,
12. Koruma bölge kurulu müdürlükleri tarafından talep edilmesi halinde taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin çalışmalara katılmak.

KUDEB'İN ÇALIŞMA ŞEKLİ

A. Tadilat ve Tamirata ilişkin Hususlar:

1. Tescilli taşınmaz kültür varlıklarında tadilat ve tamirat gerektiren uygulamalarda, uygulamayı gerçekleştirecek olan kişi ya da kuruluş; mülkiyet durumu ile ilgili belge, yapının mevcut durumunun fotoğrafları ve yapacağı uygulamaya ilişkin açıklayıcı bilgiyi içeren başvurusunu KUDEB’e verir. Fotoğrafların özellikle tamir ve tadilat gerektiren bölümleri ayrıntılı olarak göstermesi gerekmektedir.
2. Bu başvuru, KUDEB’ in en az iki uzmanı tarafından incelenir. Bu uzmanlardan birinin mimar olması zorunludur.
3. Yapılacak inceleme sonrasında KUDEB uzmanları tadilat ve tamirat öncesi durumu fotoğraf gibi belgelerle tespit eder ve yapılacak uygulamaya ilişkin koşulların belirtildiği bir onarım izin belgesi düzenleyerek başvuru sahibine verir.
4. Ön izin belgesi verildikten sonra ilgilisi tarafından uygulama başlatılır. KUDEB uzmanları, bu uygulamayı izler ve ön izin belgesinde yer alan müdahalelerin gerçekleşip gerçekleşmediğini denetler.
5. Tadilat ve tamirat uygulaması tamamlandıktan sonra, başvuru sahibi uygulamanın tamamlandığını KUDEB’e bildirir. Yapılan uygulamalar KUDEB uzmanlarınca incelenir ve ön izin belgesinde yer alan hususlar doğrultusunda tamamlanmış ise onarım uygunluk belgesi düzenlenir.
6. Tadilat ve tamirat kapsamında başlanılan uygulamalarda esaslı onarım gerektiğinin tespit edilmesi halinde uygulama durdurulur ve konu belgeleriyle birlikte Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğüne bildirilir.
7. Tadilat ve tamiratlar için verilen izinler bir yıl geçerlidir. Bu süre içinde uygulamanın yapılmaması halinde ilgili kişi ya da kuruluş KUDEB'e yeniden başvurmak zorundadır.
8. KUDEB, tescilli I. grup yapıların tadilat ve tamiratlarına izin vermeden önce koruma bölge kurulundan görüş alır. I. grup yapılar, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu'nun ilke kararına göre "toplumun dini, sosyal, ekonomik ve kültürel ortak gereksinimlerini karşılayan, yapıldıkları dönemin mimari ve sanat anlayışını yansıtan, simgesel anı, anıtsal, izlenim gibi değerleriyle korunması gereken yapılar" olarak tanımlanmıştır. Bu yapılar "anıtsal yapı" olarak da tanımlanır. Cami, han, hamam, kilise, sur duvarları vb. tüm toplum tarafından kullanılan büyük programlı yapılar bu gruba girer. II. grup yapılar ise geleneksel konutları kapsar.
9. Bir alanda sadece taşınmaz kültür varlığı bulunmaz. Bu yapıların yanı sıra, KUDEB'ler tescilli taşınmaz kültür varlığı niteliğinde olmasa da; tescilli taşınmaz kültür varlığı parseline bitişik parsellerde, tescilli taşınmaz kültür varlıklarının koruma alanlarında, sit alanlarında yer alan ve yürürlükteki mevzuata göre ruhsatı bulunan yapılarda gerçekleştirilecek tamirat ve tadilatlarla da ilgilenmek durumundadır. Bu durumda, tescilli yapılarda izlenen süreç bu yapılar için de izlenecektir.

B. Koruma Bölge Kurullarınca Onaylanmış Rölöve-Restorasyon Projelerine Aykırı Uygulamalara İlişkin Hususlar:

Koruma Bölge Kurulları tarafından onaylanmış rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerine aykırı uygulamalar varsa bu hususlar KUDEB tarafından saptanır. KUDEB, bu aykırı uygulamaları rapor ve fotoğraflarla belgeleyerek koruma bölge kurulu müdürlüğüne bildirilir. Koruma bölge kurulundan karar gelinceye kadar onarım uygulaması KUDEB tarafından durdurulur.

C. Koruma Amaçlı İmar Planlarının Uygulanmasına İlişkin Hususlar:

Koruma Bölge Kurulları tarafından uygun görülen koruma amaçlı imar planlarının plan hükümleri çerçevesinde uygulanması sürecinde, plan hükümlerine aykırı uygulamaların belirlenmesi halinde;

Aykırı uygulama KUDEB tarafından saptanır,

Uygulama durdurulur,

Bu konuda rapor ve gereken hallerde fotoğraf ve koruma imar planı örneği de eklenerek bir tutanak hazırlanır koruma bölge kurulu müdürlüğüne gönderilir.

Konu koruma bölge kurulunda görüşülüp bir karar alınmadan uygulama başlatılmaz.

D. Depreme Maruz Kalan Tescilli Taşınmaz Kültür Varlıkları İle İlgili Hususlar:

Taşınmaz kültür varlıklarından depreme maruz kalan yapılar ile ilgili uygulamalar Koruma Yüksek Kurulunun ilke kararları ve konu ile ilgili diğer mevzuat hükümleri dikkate alınarak yürütülür.

2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasasını değiştiren 5226 sayılı yasa'nın 27. maddesi ile 2863 sayılı yasa'nın 21. maddesinde değişiklik yapılmış ve bu Kanun kapsamında tescil edilen taşınmaz kültür varlıkları için 29.6.2001 tarihli ve 4708 sayılı "Yapı Denetimi Hakkında Kanun" hükümlerinin uygulanmayacağı hükmü getirilmiştir.

KUDEB’DE GÖREV YAPACAK KİŞİLERİN NİTELİKLERİ

İl Özel İdareleri, Büyükşehir Belediyeleri ve Bakanlıkça izin verilen belediyeler bünyesinde kurulan KUDEB'lerde mimarlık, şehir planlama, inşaat mühendisliği, sanat tarihi meslek alanlarından en az birer uzman; arkeolojik sit alanının bulunması halinde alanın özelliğine göre en az bir arkeologun görev alması zorunludur.

Uzmanların nitelikleri ve sayıları, KUDEB'in görev alanındaki taşınmaz kültür varlıklarının niteliği ve yoğunluğu göz önüne alınarak belirlenir.

Mimarlık meslek alanından gelen uzmanın taşınmaz kültür varlıklarının onarımına ilişkin çalışmalarda görev almış olması tercih edilir.

Şehir planlama meslek alanından gelen uzmanın korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına yönelik planlama çalışmalarında görev almış olması tercih edilir.